ضرورت استقلال عمل بانک مرکزی در مدیریت ارزی کشور

به گزارش ایبِنا، با وجود اینکه رئیس کل بانک مرکزی بارها به صراحت اعلام کرده است که این نهاد هیچ عمدی برای افزایش نرخ ارز ندارد و اصلا به آن سمت حرکت نخواهد کرد، اما کمابیش عده‌ای از افراد این اتهام را متوجه این نهاد سیاستگذار می‌کنند. در حالی که کارنامه بانک مرکزی در دو سال و نیم گذشته نشان می‌دهد اقدامات این بانک در سیاستگذاری پولی و مالی کشور موثر بوده است، کارشناسان نیز اذعان می‌کنند که در این مدت بانک مرکزی حتی فراتر از حوزه وظایف و اختیارات خود عمل کرده است. بنابراین در مورد مشکلات اقتصادی کشور از یک طرف باید جوانب بسیاری از جمله، شدیدترین تحریم‌های اقتصادی، بحران کرونا و تعطیلی کسب‌وکارها، کاهش درآمدهای دولت و نظایر آن را سنجید و از سوی دیگر، باید از همه دستگاه‌های کشور خواست تا پاسخگوی عملکرد اقتصادی خود باشند.
سیدکمال سیدعلی، معان اسبق ارزی بانک مرکزی، در این باره و در گفتگو با خبرنگار ایبِنا اظهار کرد: به نظر من، اینکه بانک مرکزی بانکدار دولت است و تامین مالی دولت برای فروش نفت از طریق آن صورت می‌گیرد، اولین اشکالی است که در این ارتباط وجود دارد و به تبع آن چون امکان دارد میزان فروش نفت کم شود و قیمت نفت پایین بیاید، اما مسئولیت بانک مرکزی در ارتباط با تامین مالی دولت از بین نخواهد رفت و همیشه سرجای خود باقی است، بنابراین بانکداری بانک مرکزی باید از بانکداری دولت جدا شود.
وی درباره رابطه تورم با نرخ ارز تصریح کرد: هرچند افزایش نرخ ارز یک بار تورمی دارد، اما از طرفی خود تورم نرخ ارز را هم افزایش خواهد داد. یعنی یک رابطه دو سویه بین نرخ ارز و تورم وجود دارد و در این رابطه تصور می‌شود کنترل تورم از طریق مدیریت نرخ ارز باید باشد در صورتی که خود تورم هم در نرخ ارز موثر است.
حذف ارز دولتی حساسیت‌های بازار را خنثی می‌کند
سیدعلی ادامه داد: بنابراین وقتی ما با این تفکر پیش می‌رویم که صرفا نرخ ارز باعث تورم می‌شود و به عوامل دیگری همچون درآمدهای دولت یا کسری بودجه و یا مالیات نگرفتن از مردم توجهی نمی‌شود و همه عوامل در درجات بعدی قرار می‌گیرد، تصور می‌کنیم تنها نرخ ارز است که موجب تورم می‌شود و دولت و بانک مرکزی تلاش می‌کنند که نرخ ارز را همیشه پایین نگه دارند و بدین ترتیب یک بازار دو نرخی و سه نرخی به وجود می‌آید.
این اقتصاددان درباره ارز دولتی یادآور شد: خود این پرداخت سوبسید برای خرید اجناس از خارج از کشور با نرخ ارز پایین‌تر باعث می‌شود که این موضوع یارانه که از طریق نرخ ارز داده می‌شود اهمیت مدیریت نرخ ارز را زیاد کند. در حالی که اگر ساز و کار بازار یعنی صادرکننده و واردکننده که نیازمند ارز هستند خودشان به یک قیمت واحد برسند و یارانه‌ای در کار نباشد، حساسیت و اهمیت نرخ ارز در اقتصاد کشور از بین خواهد رفت.
وی افزود: مثل بقیه کشورها اگر صادرکننده‌ها و واردکننده ها را به هم مرتبط می‌ کردیم و از اول دولت نسبت به تخصیص منابع ارزی یارانه‌ای اقدام نمی‌کرد (که آن هم به دلیل مسائل نفتی و فروش نفت است) این مشکل ایجاد نمی‌شد.
مشکل کسری بودجه را به گردن بانک مرکزی نیندازیم
معاون اسبق ارزی بانک مرکزی درباره تاثیر درآمدهای ارزی ناشی از نفت بر بانکداری کشور هم گفت: وقتی نفت فروش نمی‌رود و پول آن به داخل باز نمی‌گردد، این بانک مرکزی است که مسئولیت تامین مالی دولت را دارد و وقتی که این مسئولیت را دارد، در غیاب درآمدهای نفتی مجبور است با چاپ پول کسری بودجه را تامین کند. در حالی که کسری بودجه ما به دلیل ساختاربندی بودجه و نحوه وصول درآمدهای نفتی و مالیاتی کشور است، اما در عمل همه اینها به گردن بانک مرکزی می افتد و در نهایت این نهاد مجبور است وجوه مورد نیاز دولت را تامین کند.
وی اضافه کرد: لذا وقتی ما با کاهش قیمت نفت مواجهیم و نمی‌توانیم ارز را بفروشیم، متاسفانه باز هم به دلیل بانکدار بودن بانک مرکزی نسبت به دولت، بانک مرکزی وجوه را تامین می‌کند و این خود امری است که اهمیت ارز در اقتصاد ما را بالا می‌برد.
بانک مرکزی نباید نرخ‌گذاری مستقیم کند
سیدعلی با بیان اینکه متاسفانه بازار ما عمق ندارد، اظهار کرد: یعنی آنهایی که درآمد ارزی در کشور دارند و آنها که هزینه ارزی در کشور دارند، خودشان با هم در ارتباط نیستند و سر هر دوی آنها به سیستم بانک مرکزی برمی‌گردد تا بانک تخصیص ارز کند. در حالی که به نظر می‌رسد در هیج جای دنیا مثل ما بانک مرکزی مسئولیت تخصیص ارز را ندارد. اما در ایران حتی مسئولیت وزارت خارجه هم به بانک مرکزی محول شده و همه توجه‌ها به سمت تخصیص منابع ارزی رفته است.
این اقتصاددان با بیان اینکه بانک مرکزی نباید نرخ‌گذاری کند، ادامه داد: این نهاد تنها باید حدود و ثغوری و دالانی را درست کند که نرخ ارز در آن دالان حرکت کند و شناور باشد. برخی مواقع دخالت‌هایی را هم داشته باشد که آن تونل ارزی ما نه از سقفش بالاتر رود و نه از کف‌اش پایین‌تر بیاید.
وی افزود: در همه جای دنیا بانک مرکزی باید به صورت علمی و منطقی بازار ارز را مدیریت کند، در ایران هم فعالان اقتصادی باید متوجه باشند که بانک مرکزی باید حدود و ثغور را فقط تعیین کند و نه آنکه خودش نرخ تعیین کند و نرخ شناور ارز باید با خود بازار باشد.
سیدعلی تصریح کرد: ولی الان همه توجه‌ها به بانک مرکزی است و حتی وظیفه کنترل تعهدات ارزی و بستن پیمان ارزی همه و همه به بانک مرکزی برگشته است، در حالی‌ که بانک مرکزی فقط مسئولیت حفظ ارزش پول را دارد و غیر از آن، وظایف دیگر ارگان‌ها است.
وی یادآور شد: اگر نرخ واقعی در بازار رقم بخورد و وارد کننده از صادرکننده ارز را بخرد و به نرخ بازار خریده باشد دیگر چه تعهدی باید باشد. چون هم واردکننده و هم صادرکننده مستقیماً با این ارز کار می‌کنند و بازار نرخ آن را تعیین می‌کند و نیازی به دخالت بانک مرکزی و ارز ترجیحی نیست.
سیدعلی در پایان گفت: اگر نرخ ارز شناور و در اختیار بازار باشد همه مسئولیت آن بر گردن بانک مرکزی گذاشته نمی‌شود. چون در هیچ جای دنیا، بانک مرکزی این وظیفه را ندارد که بدین مقدار پیگیر مسائل تعهدات ارزی واردکنندگان و صادرگنندکان و یا مسائل گمرک برای بالا و پایین شدن نرخ ارز در مورد صادرات و واردات باشد.