با مروری بر تاریخچه استفاده از اینترنت در ایران مشخص می‌شود که اوج مصرف پهنای باند در کشور به فعالیت پیام‌رسان‌های اجتماعی برمی‌گردد؛ پیام‌رسان بخش عمده‌ای از اوقات فراغت مردم را پر کرده و کسب‌وکارهای زیادی را نیز ایجاد کرده و از این جهت لازم است حوزه پیام‌رسان اجتماعی و اثرات بومی‌سازی آن مورد بررسی قرار گیرد.
اخیرا و پس از آنکه دسترسی به دو شبکه اجتماعی اینستاگرام و واتس آپ برای کاربران ایرانی بنا به دلایل امنیتی و با دستور نهادهای ذی صلاح محدود شد، دوباره موضوع استفاده و جایگزینی پیام‌رسان‌های بومی مشابه خارجی با حفظ امنیت کاربران و قواعد کشور مطرح و پررنگ تر از قبل شد.
طبق بررسی تحلیلگران، طی سال‌های گذشته، بدون شک طراحی اپلیکیشن‌های ایرانی بدون ایراد نبوده و البته این موضوع تنها به نمونه‌های بومی مختص نیست و همه اپلیکیشن‌ها در نسخه‌های اولیه خود با مشکلاتی مواجهند اما در راستای فرهنگ‌سازی کاربران برای استفاده از پیام‌رسان‌های داخلی باید به نکات مختلفی توجه شود؛ از جمله اینکه کاربران با سیستمی مثل تلگرام آشنا هستند که از سال‌های خیلی قبل‌تر کارش را آغاز کرده، درحالی که داخلی‌ها مدت زیادی از فعالیتشان نمی‌گذرد، بر این اساس حمایت و تقویت پیام‌رسان‌های داخلی برای رقابت با انواع مشابه خارجی خود از جمله موضوعاتی است که علاوه بر مجموعه وزارت ارتباطات مورد تاکید رئیس دولت گذشته هم قرار گرفته بود.
در این راستا، به گفته وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات آنچه که در این میان مهم بوده این است که در این ایام تلاش می‌شود مشکلات موجود بر سرراه کسب‌وکارهای مردم برای کار عادی و روزمره برطرف و ظرفیت‌های لازم در پلتفرم‌های داخلی فراهم شود تا در شرایط فعلی که این محدودیت‌ها ایجاد شده، مردم برای برقراری ارتباطات و کسب وکار خود به مشکل برنخورند.
در این شرایط مسئولان وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات توصیه می کنند کاسبان در کسب‌وکار خود روی پلتفرم‌هایی که پایبند به قوانین جمهوری اسلامی نیستند، سرمایه‌گذاری نکنند هرچند که حتی مجدداً این پلتفرمها باز شود زیرا در هر بزنگاهی آن مسئولیت‌های بین‌المللی خود را هم ایفا نمی‌کنند و طبیعتاً ممکن است با محدودیت‌هایی روبه‌رو شوند.
طی چند روز گذشته هم درباره جبران خسارت وارد شده به کسب و کارها گفته شد که تعامل خوبی با وزارت امور اقتصادی و دارایی انجام شده و یک برنامه برای کسب و کارهایی که به پلتفرم های داخلی مهاجرت کنند در نظر گرفته شده است و با کمک وزارت اقتصاد یک بسته حمایتی مانند معافیت مالیاتی و اعطای تسهیلات برای کاربران پیش بینی شده است.
بر این اساس وجود پیام‌رسان‌های متعدد در کشور شاید نیاز و ضرورت نباشد اما نمی‌شود یک باره همه آنها را کنار گذاشت، در همین راستا طبق اعلام مسوولان، برنامه مدونی در حال پیگیری است تا پیام‌رسان‌های داخلی تقویت شوند و در نهایت دو یا سه پیام رسان در کشور فعال باشند تا بتوانند نیازهای مردم را برطرف کنند.
درحال حاضر هم تمرکز بر حمایت از پیام‌رسان‌هایی است که مردم اقبال بیشتری به آنها نشان داده‌اند و زیرساخت‌های آنها آماده است و در این مدت هم کیفیتشان به شکل قابل ملاحظه ای افزایش پیدا کرده است.
پیام‌رسان بومی چه زمانی مورد اقبال قرار می‌گیرد؟
در این میان یکی از دلایلی که پیام‌رسان‌های خارجی مورد اقبال جهانی هستند، به این دلیل است که روابط جهانی برقرار می‌کنند و کاربر می‌تواند از طریق آنها با کاربران کشورهای دیگر ارتباط برقرار کند؛ با وجود این هر کشوری معمولا یک پیام‌رسان داخلی هم دارد که خدمات دیگری را ارائه می‌دهد و مردم از آن هم استفاده می‌کنند؛ در ایران هم طبیعتا باید اینطور باشد.
به اعتقاد کارشناسان، اگر پیام‌رسان داخلی بخواهد فراگیر شود، باید این دو اتفاق بیفتد؛ لازم است توسط پیام‌رسان‌ها ارزش افزوده داخلی ایجاد شده و زندگی برای مردم تسهیل شود، از جمله امکاناتی مانند خریدن بلیت، پرداخت مالیات، نوبت‌دهی پزشکی، نسخه الکترونیکی، تبادلات مالی، دریافت اخبار، ارتباط گرفتن با نهادهای حاکمیتی روی پیام‌رسان‌ها تعریف شود. این ارائه خدمات منجر می‌شود که اقبالی صورت گیرد و مردم از این پلتفرمها استفاده کنند.
برخی تحلیلگران هم بر این موضوع تاکید دارند که مردم باید مطمئن باشند که اگر فرضا حقوقشان در یک پلتفرم داخلی ضایع شد، مرجعی هست که از حقوقشان دفاع و پیگیری کند و حق و حقوق افراد را بگیرد و از طرفی قوانین دست‌وپاگیر هم برای آنها وضع نکند. این اتفاق در تمام کشورها افتاده و صیانت از حقوق مردم به علاوه ارزش افزوده داخلی، اقبال نسبت به پیام‌رسان‌های داخلی را افزایش می‌دهد.
استفاده از پیام رسان های داخلی چه مزیتی دارد؟
مزیت استفاده از پیام رسانهای داخلی این است که اگر در فعالیت نرم‌افزارهای خارجی به هر دلیلی محدودیتی اعمال شد، در فعالیت آنها اختلال ایجاد نشود. در دولت گذشته هم بر ضرورت حمایت از پیام رسان های داخلی تأکید شده بود و حل موانع رشد این صنعت در دستور کار قرار گرفت. اما ممکن است ابهامی از سوی کاربران که مهم ترین دلیل عدم استفاده از پیام رسان های داخلی را عدم اطمینان از حفظ حریم خصوصی دانسته ایجاد و سوالی مطرح شود آیا برنامه و تضمینی برای حفظ حریم شخصی وجود دارد؟ باید گفت طبق اعلام، بخش مهمی از مصوبه مربوط به پیام رسان ها ایجاد مکانیزم و روالی برای حفظ حریم خصوصی کاربران است.
طبق این گزارش پژوهش‌ها نشان می‌دهد مهمترین موضوع صرفه اقتصادی، امکانات پیام‌رسان و حفظ حریم خصوصی است. وقتی کاربران از محصولی استفاده کنند سرمایه‌گذاری روی آن توجیه‌پذیر می‌شود بنابراین اقناع عمومی و آگاهی دادن از خدمات گسترده پیام‌رسان‌های داخلی از جمله راهکارهای موجود برای رونق بخشیدن به عملکرد این پیام‌رسان‌هاست؛ آگاهی افکار عمومی، معرفی خدمات، صرفه اقتصادی و حفظ حریم خصوصی از جمله امکاناتی است که باید در فضای این شبکه‌ها صورت بگیرد تا مورد اقبال عمومی قرار بگیرد.
یکی دیگر از مزایای توسعه پیام‌رسان، تولید محتوای انبوه توسط کاربران است. اگر محتوا در فضای مجازی را از کالاهای قابل تولید، توزیع و مصرف بدانیم، اقتصادی که حول آن شکل می‌گیرد را می‌توان اقتصاد محتوا نام‌گذاری کرد. در این اقتصاد، محتوا یک‌بار تولید می‌شود و چندین بار فروش می‌رود و همچنین هزینه توسعه و ارتقای هر کالا و خدمت محتوایی بسیار پایین‌تر از درآمد آن است، شناخت تقاضا و نیاز بازار به‌راحتی در آن ممکن است، داده و تحلیل آن از مهمترین دارایی‌های دارندگان کسب‌وکار و کشورهاست.
بهره‌مندی از مزایای اقتصاد محتوا
در دنیای امروز تولید محتوا و نشر آن بر بستر فضای مجازی یا مستقیماً برای فروش و درآمدزایی صورت می‌گیرد و یا برای اهداف دیگری ازجمله معرفی کسب‌وکار و فرهنگ‌سازی به کار بردن یک محصول انجام می‌شود. طبق آمارهای رسمی جهانی، در سال ۲۰۱۳ در حوزه تولید محتوا ۱۰۶ میلیارد دلار ارزش افزوده ایجاد شده است. این میزان در سال ۲۰۱۶ تنها در حوزه بازی آنلاین عددی معادل ۱۰۰ میلیارد دلار است. اگر ایران تنها یک درصد از مزایای این اقتصاد را دارا باشد می‌تواند تحولی عظیم در تولید ناخالص داخلی خود ایجاد کند.
با تمام این اوصاف حمایت و تقویت پیام‌رسان‌های داخلی برای رقابت با انواع مشابه خارجی خود از جمله موضوعاتی است که علاوه بر مجموعه وزارت ارتباطات در جلسات و نهادهای تصمیم‌گیر درباره فضای مجازی هم مورد تاکید قرار گرفته است.
این موضوع البته به خیلی قبل تر برمی‌گردد؛ در جلسه بهمن ماه سال ۱۳۹۵ شورای عالی فضای مجازی که به ریاست رییس جمهوری تشکیل شد؛ بخش های دیگری از سند حمایت از پیام رسان های داخلی مورد بررسی و تبادل نظر قرار گرفت و مقرر شد پیام رسان هایی که بیش از ۵۰ درصد سهام آنها متعلق به ایرانیان باشد و میزبانی آنها نیز در داخل کشور انجام شده، به عنوان پیام رسان های داخلی محسوب شوند.
در این جلسه وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات نیز موظف شد تسهیلات موثر کم بهره و همچنین امکان عرضه خدمات الکترونیک عمومی همچون دولت الکترونیک و خدمات بانکی و شهری را ارائه و در جهت تامین زیرساخت های شبکه ای و ذخیره سازی به آنها کمک کند.
مرکز ملی فضای مجازی نیز اواخر خرداد ماه سال ۱۳۹۶ اقدام به تهیه سندی با عنوان سیاست ها و اقدامات ساماندهی پیام رسانهای داخلی کرد و هدف از تهیه آن را فراگیری پیام رسانهای اجتماعی داخلی و ساماندهی پیام رسانهای اجتماعی خارجی اعلام کرد. منظور از پیام رسانهای اجتماعی، سامانه های کاربر محور فراهم کننده بستر تعاملات اجتماعی برای برقراری ارتباطات فردی و گروهی از طریق تبادل انواع محتواهای چندرسانه ای عنوان شده است.
